Recensie: De Muzikale Verleiding. Nederlandse reclame op 45 toeren
Door: Hell, Dolf en Jonker, Frits

Uitgeverij: Nijgh en van Ditmar, Amsterdam
Jaar: 2009
Pagina’s 154 rijkelijk geïllustreerd
Hardgebonden
Voorzien van namenregister, zakenregister en liedjesregister
Bijlage: 2 audio Cd’s
ISBN 978 90 388 9286 3
Prijs 39,90 Euro

Het is al weer ettelijke jaren geleden dat ik, door Gerard Leenders van het programma ‘Andere Tijden’ van de VPRO, mee werd gevraagd op een reis richting het zendstation van het legendarische Radio Luxembourg en we tevens locaties gingen bezoeken. Deze locaties waren voorheen, op de een of andere manier, ook in gebruik geweest door de organisatie achter Radio Luxembourg, via het runnen van studio’s, de kantoren en andere voorzieningen. Tijdens de reis bespraken we hoe we het programma een kleur wilden geven en dit gebeurde ondermeer door het gebruiken van programmafragmenten. Ikzelf had het nodige in de daaraan voorafgaande decennia vastgelegd en Gerard Leenders, als producer van het programma, had ook het nodige aan historisch researchwerk gedaan. Ondermeer had hij unieke glaspersplaten boven water gehaald waarop reclamespots stonden, die voor de Tweede Wereldoorlog al waren uitgezonden op de toenmalige Nederlandstalige service van Radio Luxembourg.

Zo was er ondermeer een aantal reclamedeuntjes te horen voor Boffie Koffie, een product van het Zaandamse bedrijf Albert Heyn. Een bedrijf dat toentertijd alleen kleine winkels had, waarbij een toonbank en verkoper het middelpunt waren. Een pondje suiker werd op verzoek in een zakje gedaan, hetgeen ook de regel was met koffie, rijst en andere producten. Nederland was nog lang niet aan de zelfbediening toe maar de producten dienden toch op de een of andere manier aan de vrouw te worden gebracht.

Reclame in tijdschriften gericht op de vrouw was één van de middelen, folders zoals bij ons wekelijks met ‘kilo’s’ in de brievenbus worden gedrukt, als deze niet zijn voorzien van een zogenaamde anti sticker, waren er in die tijd nog lang niet. Commercials op de publieke radio waren er ook nog lang niet, het zou nog decennia duren alvorens de zogenaamde STER reclame op de radio werd geïntroduceerd. Maar wat was ik, tijdens de rit naar Luxemburg onder de indruk dat er reclamespots waren teruggevonden van het radiostation en deze verwezen naar een product van Nederlands grootste grutter. Op glasplaat nog wel. Ik had er wel van gehoord maar glasplaat als reclameobject was me totaal nieuw.

In mijn archief waren er andere vormen van reclame-uitingen op geluidsdragers terug te vinden. Een ieder zijn specialisatie en dus had ik een beperkt aantal voorbeelden van reclameplaatjes in het archief, waarvan één zeer voornaam al jaren in de leeskamer zichtbaar is. Een reclame-uiting op flexie disk verzorgd door Corry Brokken voor de benzine maatschappij BP. Een kleurrijke hoes waarvan ik niet zal kunnen terughalen wanneer ik deze voor het eerst in mijn bezit kreeg. Er zijn, zo blijkt uit de kleurrijke publicatie ‘De Muzikale Verleiding. Nederlandse reclame op 45 toeren’ meerdere soorten geluidsdragers geweest. Zo vernoemt men een TikTak lied uitgebracht op bakeliet op 78 toeren, die door een Groninger koffiebrander rond 1935 ter promotie werd uitgedeeld. Maar je had bijvoorbeeld ook de kartonnen fieberplaatjes, die in vierkant werden gemaakt en meegeniet konden worden in een tijdschrift. De eerder genoemde flexie disk was een 0,1 mm dun schijfje dat slechts aan een kant een groef had waardoor het een nummer bevatte. Had een opdrachtgever echt veel geld dan kon er een dikkere versie worden besteld met ook een compleet afdraaibare groef op de achterkant. Verder wordt in het boek ondermeer nog het Sonopress systeem beschreven, een goedkoper proces waarbij de platen niet werden geperst maar gedrukt. Miljoenen reclame plaatsjes zijn op die manier verspreid naar bedrijven die een product aan de man dienden te brengen, of aan de consument en aan andere doelgroepen. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan sportverenigingen, die een boodschap vooraf aan een wedstrijd of in de rust vanaf de plaat konden laten horen.

Het boek ‘De Muzikale Verleiding. Nederlandse reclame op 45 toeren’ is voorzien van een voorwoord geschreven door Pim Reinders van de Stichting Het Reclamearsenaal dat een scala aan verhalen, objecten en artikelen inzake de reclame in Nederland beheert en propageert. Hij meldt ondermeer dat de eerste reclameplaat ooit in Nederland uitgebracht, zo rond 1900 er kwam met als doel de grammofoonplaat zelf te promoten.

Sommige plaatjes kreeg je gratis, voor andere diende een financiële vergoeding te worden gedaan. Zo kwam de zeepfabrikant Lever met het idee een plaatje te leveren voor 65 cent en 3 LUX merkjes, de naam van de zeep die op het plaatje gepromoot werd.

Tussen 1953 en 1980 zijn er ongeveer 1500 verschillende reclameplaatjes uitgebracht, waarvan 2/3 op vinyl. Een belangrijk persoon in het kader van de productie, het schrijven van teksten en de registratie van de liedjes is Ben Vreden geweest, in wiens studio in Soest ettelijke songs werden opgenomen. Dit gebeurde door tal van Nederlandse artiesten als Corry Brokken, Mieke Telkamp, Wim Sonneveld, Johan Kaart, Toby Rix en het Cocktail Trio. Maar ook bijvoorbeeld Max Tailleur die in opdracht van bedrijven een schijfje vol moppen insprak. Ook is er sprake van een klein aantal reclame LP’s waarvan die voor de postgiro, gemaakt door André van Duin en Ferry de Groot wel de bekendste is.

De Groot en Van Duin werden bekend door hun Dick voor Mekaarshow op Radio Noordzee Internationaal, hetgeen me leidt toch een dubbele misser in het boek te vermelden. Tot twee keer toe wordt vermeld dat reclame-uitingen alleen gericht op ons Nederlanders werden geuit door de zeezenders Veronica, Noordzee en Mi Amigo. Jammer, want alleen Veronica diende genoemd te worden daar Radio Noordzee in 1971 en Mi Amigo in 1974 haar programma’s begon, een tijd dat we al jaren gewend waren aan de STER via radio en televisie.

Waar verzamelaars bezig zijn is er vaak ook sprake van het maken van lijstjes van favorieten. De beide auteurs van het boekje, Hell en Jonker, hebben gekozen voor een Top 40 van de in hun oren leukste en uniekste reclameplaatjes. Die 40 liedjes zijn allemaal prachtig beschreven in het kleurrijke boek ‘De Muzikale Verleiding. Nederlandse reclame op 45 toeren’ en het allermooiste is dat er twee Cd’s zijn toegevoegd met daarop die 40 liedjes. De te verwerken documentatie is qua lezen ongeveer gelijk in tijd aan het beluisteren van de 40 reclameliedjes en dus adviseer ik snel het boek aan te schaffen en van zowel de tekst als de liedjes volop te gaan genieten.

HANS KNOT 2009